Türkiye’nin ilk özel Sanayi kuruluşu Hereke Fabrika-i Hümayun’da Belgesel çekerek tarihe not düşüp, zamana noterlik yaptık. Tarihler 1843 yılı…
Bundan 183 yıl önce Sultan Abdülmecit döneminde Osmanlı’da ilk özel sanayi kuruluşu, Hereke’de kurulur. İpekli ve pamuklu dokuma olarak üretime başlayan fabrika, iki yıl sonra devletleştirilir. İlk özelleştirmede Hereke’de gerçekleşmiş olur. Hereke fabrikası, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e sanayileşme tarihinde çok önemli yeri bulunmakta.
Cumhurbaşkanlığı Milli Saray’lar İdaresi başkanlığına bağlı olan Hereke İpek Halı fabrikası, müze fabrika olarak eski teknikle, insan gücü ile çalışan eski makinalarda ipekli ve pamuklu dokuna yapmaya devam ediyor. Dünyanın en büyük halılarının dokunduğu halı tezgahlarında, halen daha halılar dokunuyor.
Cumhurbaşkanlığı Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı’ndan özel izin alarak müze fabrikada belgesel çekimi gerçekleştirdik. Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı müze fabrikada geniş bir salonda, Hereke Halı ve Dokuma Fabrikasında sanayi tarihi ile ilgili tarihi eserleri sergilemek için çalışma yapıyor. Müze bu yıl ziyaretçilere açılacak.
KOCAELİ SANAYİ TARİHİ KİTABI
İlim, Kültür, Tarih Araştırmaları Merkezi İKTAV Belgesel Yayıncılık Kütüphane ve Araştırma Merkezimizde bulunan arşiv belgesi ve bilgileri toplayarak, Gebze Ticaret Odası’nın desteği ile kitap haline getirmiş, dönemin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Sayın Faruk Özlü’ye vermiştik. Sanayileşme tarihine ışık tutan Kitabın linkini sizlerle paylaşıyorum: http://www.herekeipekhali.com/ sayfamızda araştırmacılar ve kamuoyu ile paylaşıyoruz.
SANAYİ TARİHİ BELGESELİ
Kocaeli sanayi tarihine ışık tutan bir çok belge, görsel ve tarihi filmleri uzun süreden beri toplayıp arşivleyerek, İKTAV Belgesel Yayıncılık ve Devri Alem Belgesel programı www.devrialem.tv olarak, Avrasya Gazeteciler Derneği www.agrt.net sosyal sorumluluk projesi olarak ulusal ve bölgesel TV kanallarına gönderdik. Belgeselin tanıtım sinevizyonunu sizlerle paylaşıyor, Görüş ve önerilerinizi bekliyoruz: https://youtu.be/1T-5sP4XVzk
HEREKE HALI VE İPEKLİ DOKUMA FABRİKASI
1843 yılında kurulan Hereke Fabrikası, 1845’de yeni yapılmakta olan sarayların döşemelik ve perdelik ihtiyacını karşılamak üzere Hereke Fabrika-i Hümâyûnu adıyla üretime geçmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun o tarihe kadar ipekli dokuma alanında kurduğu en kapsamlı fabrika olan Hereke Fabrikası için Fransa’dan jakar tezgâhları ve tasarımcılar getirilerek üretim başlatılmıştır. Geleneksel Osmanlı halıcılığında bir dönüm noktası sayılabilecek 1891 yılında, Hereke Fabrika-i Hümâyûnu, kuruluşundan yaklaşık yarım asır sonra, yüz adet yeni tezgâhla halı üretimine başlamıştır. Sultan II. Abdülhamid'in (1876-1909) himayesinde, Sivas, Ladik ve Manisa'dan getirilen ustalarla başlanan bu üretimde, ustalara önce saray tarafından verilen desen örnekleri dokutturulmuş ve bu desenler daha sonra geliştirilerek özgün bir Hereke üslubu yapılmaya çalışılmıştır.
Böylece, saraylar için ipekli döşemelik ve perdelik üreten Hereke Fabrikası’na halı dokuma birimleri eklenmiş ve dünyaca tanınan Hereke halıcılığının temelleri atılmıştır. O dönemde Dolmabahçe Sarayı içinde de Hereke Dokumahânesi adıyla bilinen ve fabrikaya bağlı olarak çalışan bir dokuma atölyesi bulunduğu bilinmektedir. Hereke Fabrikası’nın en seçkin ürünleri; Osmanlı sanayisinin bir vitrini niteliğindeki saray, köşk ve kasırların dekorasyonunda kullanıldığı gibi, yabancı hanedan mensuplarına verilen hediyeler yoluyla Avrupa saraylarında da kendilerine yer buluyordu. Kurulduğu 1843 yılından beri, Osmanlı dokuma sanayisinin en önemli kurumu olarak faaliyet gösteren ve ürünleriyle imparatorluk yaşantısının son dönemini belirleyen Hereke Fabrika-i Hümâyûnu, özellikle kuruluşundan kısa bir süre sonra Avrupa'da da prestij bir markaya dönüşmüştür. Fabrika 1855 Paris Uluslararası Sergisi'nde kurdele ve şeritler için mansiyon, 1862 Londra II. Uluslararası Sergisi'nde ipekli dokumalar için madalya, 1892 Viyana, 1894 Lyon, 1910 Brüksel ve 1911 Torino sergilerinde de büyük ödüle layık görülmüştür.
Sultan V. Mehmed Reşad'ın (1909-1918) saltanatının son yıllarında, Hereke Fabrika-i Hümâyûnu, giderek bir yünlü dokuma fabrikasına dönüşmüş, Çuha, Şayak ve İplik Dairesi'nin tezgâh sayısı yirmiden 52'ye çıkarılarak, yüksek kapasitede üretime geçilmiştir. Cumhuriyet döneminde Sümerbank çatısı altında çalışmasını sürdüren Hereke İpekli Dokuma ve Halı Fabrikası; 1995 yılında özelleştirme yasası kapsamında Milli Saraylar’a bağlanmıştır.