İnsanların çoğunun, lügatların “ Allahın adının yüceltilmesi” olarak manalandırdığı bu terkibin doğru okunuşu “i’lâi kelimetillah” dır. Telaffuzu galat ı meşhur olarak yerleşmiştir. İ’lâ yüceltmek manasına geldiği gibi, hakim kılmak manası da vardır. Allahı biliyoruz. Kelime lafzı ise çok ve geniş manalı bir sözdür. İnsanların konuşma aracı olarak kullandığı hem tekil söze, hem de çoğul sözlere denir. Allah’ın kelimesi denildiği zaman bu söz daha da genişler. Herkesin anlayabileceği şekilde anlatırsak Kur’an da sözlü ihtarlar, imtihan soruları, Allah’ın kelamı, azap hükmü, kurallar bütünü, ilahi kanunlar, Allah’ın kesinleşmiş hükümleri, Allah’ın verdiği hüccetler, deliller, Allah’ın verdiği iktidar gücü, Allah’ın Kur’an hükümlerine dayalı kurduğu düzen, sünnetullah, Allah’ın indirdiği ayetler, ilahi nizamın kuralları, ilkeleri, insanlığa bırakılan kalıcı gelenekler, manalarında kullanılmıştır. Kelamcıların yaptığı farklı tarifler de var. Başlıkta verdiğimiz terkip, Allah’ın koyduğu düzenin yeryüzüne hakim kılınması manasınadır. Biz Kur’an da bazı misaller verelim.
Kur’an da Enam 115. ayette de “Rabbinin kelimesi” olarak Rabbinin kelamı manasında kullanılmıştır.
6/115 Rabbinin sözü, Kur'an, şeriatın kuralları, Allah'ın koyduğu, sosyal, siyasî, ekonomik ve idarî düzen, haklar ve sorumluluklar, Allah'ın peygamberine yardımı ve zaferler, mükâfat ve ceza ile ilgili bilgiler, ibret verici kıssalar doğru ve adâlet ölçüleri içinde tamamlandı. Onun sözlerini düzeltmeye, değiştirmeye kimsenin gücü yetmez. Onların yerini tutacak sözleri, kanunları da kimse koyamaz. O her şeyi duyurur, ilmi her şeyi kucaklar.”
Fetih Suresinde 26. ayette takvaya dayalı düzen manasında kullanılmıştır.
48/26 O zaman kulluk sözleşmesindeki ortak taahhütlerini, Allah’a iman, kulluk ve sorumluluk bilincini şuur altına iterek ört-bas edip inkârda ısrar edenler, kâfirler kalplerine, kafalarına İslâm dışı, cahiliyet değeri, hamiyet anlayışını; küstahça büyüklenmeyi, yiğitlik gösterisini, inadı yerleştirmişlerdi. Allah da Resulüne ve mü’minlere sükûnet ve güven indirdi. Onlara kelime-i tevhidi, takva esaslarını-Kur’an esaslarını hayata geçirerek korunma, kulluk ve sorumluluk şuuruyla, haklarına ve özgürlüklerine sahip çıkarak şahsiyetli davranma, dinî ve sosyal görevlerinin bilincinde olma fikrini, takvaya dayalı düzeni benimsetti. Zaten onlar buna lâyık ve ehil kimselerdi. Her şey Allah’ın ilmi, planı, iradesi dahilinde gerçekleşmektedir.
3/64 Onlara:
“- Ey geçmiş kitapları sahiplenenler, sizinle bizim aramızdaki, benzer, doğru, ortak temel değerlere, ilkelere, kelime-i tevhide, kelime-i şehadete, İslâm dinine gelin: Yalnızca Allah’ı ilâh tanıyalım. Candan müslümanlar olarak Allah’ın hükmüne teslim olalım. Saygıyla Allah’a kulluk ve ibadet edelim, yalnız Allah’ın şeriatına bağlanalım, Allah’a boyun eğelim. İlâhlığında, otoritesinde, mülkünde, tasarruflarında O’na, kanunlarının üzerinde câri olduğu hiçbir varlığı ortak koşmayalım, bir kısmımız, Allah’ı bırakıp, kulları durumundaki bazılarını helâller ve haramlar ortaya koyan itaati zaruri otoriteler kabul ederek, ilâh haline getirmesin” de. Eğer onlar, bu tekliflere yüz çevirirlerse, güç ve iktidarlarını kullanarak halkı istedikleri istikamette yönlendirmeye devam ederlerse:
“- Öyleyse siz, bizim İslâm’ı yaşayan müslümanlar olduğumuza, İslâm dininde sebat edeceğimize şahit olun” deyin.
10/19 İnsanlar yaratılışları icabı aslında aynı inancı ve düşünceyi paylaşan bir tek milletti. Hür iradeleri ve seçme özgürlükleri olduğu için daha sonra farklı inançlara ve düşüncelere sahip oldular.
Eğer insanların sorumlu tutularak muhakeme edileceği, mükâfata nâil olanla cezaya müstehak olanların hükümlerinin kesinleşeceği ile ilgili, rahmeti gazabına baskın olan Rabbinin koyduğu-kurduğu, mühlet verilen bir düzen olmasaydı, insanların kasıtlı ihtilaf ettikleri, çarpıttıkları konularda, aralarında âcilen yargı gerçekleştirilir, hüküm icra edilirdi.”
3/39,45,64,6/115,7/137,9/40,74,10/19,33,96,11/110,119,14/24,26,18/5,20/129,23/100,29/19,71,40/9,41/45,42/14,21,43/28,48/26,37/171,4/171,2/37,124,6/38,10/64,18/109,31/27,66/12,7/158,8/7,10/82,18/27,31/27,42/24,4/465/13,41,35/19.Bu ayetlerde geçen kelime ve çoğullarının manalarına kuranmeali.com dan, benim mealimden bakabilirsiniz.