Özbekistan’ın tarihi İpek Yolu üzerindeki çok önemli kavşak noktası olan Semerkand’da belgesel çekimlerimiz İpek kağıt imalathanesinde devam ediyor. Dünyada kağıdı ilk imal eden Çinliler olmuştur. Dünya’ya Talas savaşlarından sonra İpek Yolu sayesinde gerçekleşti. 751 yılında yapılan Talas savaşı ile Türklere Esir düşen Çinli askerlerden, kağıt Türk İslam coğrafyasına gelmiş, ilk olarak Özbekistan’ın Semerkant kentinde imal edilmişti.
Sudan etkilenmeyen, kendine has özelliği ile Dut ağacı kabuğundan imal edilen, Dünyaca ünlü Semerkant ipek kağıt imalathanesinde, zaman duruyor kendimizi bir anda asırlar öncesine giderek, İpek Yolu kültür tarihine yolculuk yapar gibi buluyoruz. Belgeselciliği bir kenara bırakıp, bizde Semerkant kağıdı imal etmek için, atölyede azda olsa çalışarak kağıt imal ettik.
Dut ağacı kabuğunun soyulup kaynatıldığı yer, Su gücü ile un haline getirilip ezildiği dibek taşı. Ardından elde yapılan kağıt, rehberimiz kök boyadan yapılan mürekkeplerle, Semerkant kağıdına yazılan yazıların bin yıl özelliğini kaybetmediğini, ayrıca Semerkant kağıtlarını farenin bile yemediğini söylüyor.
SEMERKANT KAĞIDININ TARİHİ
Özbekistan'ın Semerkant kentinde 8. yüzyılda Çinli esirlerden öğrenilen, ilkel yöntemler kullanılarak yapılan dut ağacı kabuğundan kağıt üretme tekniği halen kullanılıyor.
Orta Asya'da el işçiliğinin kullanıldığı ilk ve tek kağıthane olan Semerkant'taki kağıt atölyesinde, yüzyıllar öncesinin ilkel teknikleriyle kağıt üretme geleneği sürdürülürken, tarihi kenti ziyaret eden seyyahlar atölyeyi görmeden Semerkant'tan ayrılmıyor.
İnsanlık tarihinin en önemli güzergahlarından İpek Yolu, Doğu ile Batı arasında ticaretin yapılmasının yanı sıra kültür ve geleneklerin yayılmasında önemli rol oynarken, Semerkant kağıdı da bu güzergahın en çok ilgi gören ve satılan ürünlerinden oldu.
Talas Irmağı kıyısında 751 yılında yapılan savaşta Semerkant Beyi Abu Muslim'in askerlerinin ele geçirdiği çok sayıda Çinli esirin, hayatlarını kurtarmak için yerli zanaatkarlara kağıt üretiminin sırlarını öğrettiği ifade ediliyor.
Semerkant kağıdının ününün, 9. ve 10. yüzyıllarda Müslüman ülkelerin yanı sıra Avrupa'ya kadar yayıldığı, o dönemde kaleme alınan birçok eserin Semerkant kağıdı üzerine yazıldığı, Semerkantlı kağıt ustalarının, 10. yüzyılda dünyadaki en ince, pürüzsüz, dayanıklı ve mürekkebi fazla emmeyen kağıt çeşitlerini üretmeyi başardığı belirtiliyor.
MUHTAROV AİLESİ KAĞIT ÜRETİM GELENEĞİNİ YAŞATIYOR
Semerkant'ın Konigil Mahallesi'ndeki kağıt atölyesinde Zarif Muhtarov ve ailesi, yüzyıllar öncesinin teknikleriyle kağıt üretim geleneğini yaşatıyor.
Semerkand’da yüzyıllardan beri yaşatılan geleneğin önemli bir tarihe sahip olduğunu, geçmişte bu yöntemle üretilen kağıdın çok pahalı olduğunu, daha çok emirler, sultanlar ve üst düzey yöneticiler tarafından kullanılıyordu.
O dönemde yörede üretilen bu kağıtların çok beyaz olanlarının "Semerkant Sultan Kağıdı", çok ince olanların da "Semerkant İpek Kağıdı" isimleriyle biliniyor. Semerkant kağıdı sallandığında kendine özgü bir ses çıkarmakta. ve insanların Semerkant kağıdını bu kendine has sesinden tanımakta.
Kaynak: Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisinde Kağıdın Tarihi ile ilgili önemli tarihi bilgiler
lt: 24; sayfa: 164