‘Benim ki nezâket ziyâreti olacak.’
(Hiç değilse) kendi çevresinde tanınmış bir şâir ve yazar olan zat, çok iddialı ve lüks baskılı bir edebiyat dergisindeki yazısında böyle yazmış.
Yazar bilmiyormuş. Olur ya…
Derginin Genel Yayın yönetmeni ve aynı zamanda başyazarı olan zat da mı bilmiyor?
Yazı İşleri Müdürü?
5 kişilik Yayın Kurulu?
Ve de ‘Tashih’ işleriyle vazifeli iki kişi?
Onlar da mı bilmiyor?
Vah vah…
Ve de hayret ki ne hayret…
Türkçe bilmeyen bu kadar kişi nereden ve nasıl birbirini bulmuş da bir edebiyat dergisinin yönetim kadrosunda bir araya gelmiş?
***
‘Ki’ iki şekilde kullanılır: 1-‘Ek/takı’ olarak, 2-‘edat/bağlaç’ olarak…
1-Ek olan ki, kelimelere bitişik yazılır. Bunlar, sonu ‘ki’ ile biten kelimelerdir:
arkadaki, ayağındaki, belki, benimki, çantadaki, deminki, halbuki, merdivendeki, okuldaki, öteki, sanki, sıradaki, şehirdeki, teldeki, uzaktaki, vekâletnâmedeki, yazıdaki, zâlimdeki…
2-Edat olan ‘ki’ler ayrı yazılır. Bunlar, iki cümleyi veya bir cümledeki iki bölümü birbirine bağlar. Bu sebeple ‘bağlaç’ olarak da anılır.
Al ki, bil ki, çek ki, de ki, diyelim ki, gel ki, gül ki, kaldı ki, öyle ki, şöyle ki, temizle ki, vur ki, zannetme ki…
Misaller: ‘Bir tâne daha al ki, eşit olarak paylaşmış olalım.’ ‘Şunu bil ki, seni asla yalnız bırakmam.’ ‘Kapıyı çek ki, soğuk gelmesin.’ ‘Gül ki gönlüme neş’en dolsun.’ ‘Zannetme ki seni unuttum.’
‘Ki’ edatı, Selçuklular döneminde Farsçadan Türkçeye girmiş ve dilimize, iki cümlenin veya bir cümlenin iki bölümünü birleştirme sistemini kazandırmıştır.
Edat olan ‘ki’ ayrı yazılır. Kendisinden önce gelen kelimeyi, kendisinden sonra gelen kelimeye bağlıyorsa edattır. ‘Ki’den sonra gelen kelime, kendisinden önce gelen kelimenin açıklaması ve neticesi mâhiyetindedir.
‘Türk dil bilgisi kaidelerini iyice öğren ki mahcup olmayasın.’ Cümlesinde ‘ki’ edattır.
‘Öğretmen, öğrencilerine demiştir ki, Türk dil bilgisi kaidelerini bilmezseniz, Türkçe dersinden ikmale kalırsınız!’ Bu cümledeki ‘ki’ de edattır.
Bitişik yazılan ‘ki’ ekinin sonuna, çoğul eki olan ‘ler’ ve ‘lar’ ekleri getirilebilir. ‘Arkadaki daha güzel. / Arkadekiler daha güzel.’ Cümlenin mânâsı bozulmadı.
Ayrı yazılan ‘ki’ edatının sonuna ‘ler’ veya ‘lar’ çoğul eki getirilirse cümle mânâsız olur.
‘Duydum kiler unutmuşsun…’ Cümle Mânâsız oldu.
Bitişik yazılan ‘ki’ler kaldırılırsa cümle mânâsız olur. ‘Sendeki akıl bende olsa.’ / Sende akıl bende olsa…’
Ayrı yazılan ve edat olan ‘ki’ kaldırılırsa ve yerine ‘,’ (virgül) konulursa mânâ bozulmaz. ‘Duydum ki unutmuşsun. / Duydum, unutmuşsun.’
Unutulmamalı: ‘Türkçe hassasiyet ister, saygı bekler.’ Türkçemizi kurtaracak olanlar, Türkçe hassasiyeti olanlardır.
Dilimizi kaybedersek, candan aziz vatanımız dâhil,
Kaybedilecek hiçbir değerimiz kalmamış demektir.