(DÖRDÜNCÜ BÖLÜM)
Türk kökenli halkların ‘beri’dekiler ve ‘öte’dekiler konusundaki duygu, düşünce ve hayallerine ilişkin zekâ ışıklarının dile yansımaları zengin bir dünyadır. Nazım veya nesir olan bu yansımalar, öncelikle edebiyat bilimciler, sonra da diğer alanların araştırmacıları tarafından incelenip değerlendirilmektedir. Türk felsefesine ilişkin kavram bilgisinin yansıma alanlarından olan atalar sözü, deyimler ve Türkçe yakarış (dua)lar yanında, bir önemli kaynak da bilmecelerdir.
Nükteli bir düzenleme ile yöneltilen bilmeceler, bellenmiş olanların da onlar arasında bağlar kurmanın da sınavdan geçirildiği bir kültür aktarma aracıdır.
Gerek Türkiye Türkçesindeki gerekse Türk kökenli halklardaki bilmeceler/tapmacalarla ilgili çok sayıda kitap ve makale bulunmaktadır. Naki Tezel’in Türk Halk Bilmeceleri ilk akla gelendir. Hâcettepe Üniversitesinde birlikte çalıştığımız, hac sırasında şehit olan (Prof. Dr.) Âmil Çelebioğlu ile Yusuf Ziya Öksüz’ün birlikte hazırladığı Türk Bilmeceler Hâzinesi (1979) ile Hocam Şükrü Elçin’in Türk Bilmeceleri (1983) adlı eserler, başvuru kaynaklarıdır. Bu konuda ayrıca, halk edebiyatı araştırmalarıyla ün kazanmış olan İlhan Başgöz, Saim Sakaoğlu, Ali Berat Alptekin, Pakize Aytaç, Esma Şimşek, Doğan Kaya, Metin Ergun başta olmak üzere değerli araştırmacıların yayınlarına bakılmalıdır.
Elinizdeki eser, basılmış kırka yakın kitabın, onlarca makalenin bulunduğu bilmece adlı zekânın çeşitli fakültelerini sınavdan geçirme işlevli servetimize eklenen yeni bir yayındır. Bir eğitim tarihçisi olarak tanınan Doç. Dr. Betül Batır ile üç kuşaktır sahaf olan Turan Türkmenoğlu, Geçmişe Yolculuk: Ninemin Bilmeceleri adlı bir kitap hazırlamışlar. Kitap, günlük hayattan çekilmiş nesne ve varlıklar ile onlara bağlı işlev ve işleyişleri zihnimizin karanlık odalarından gün ışığına çıkarmaktadır. Bilmeceler, cevapların alfabetik dizilimine göre yer almışlar; sonuna günümüzde kullanımı yaygın olmayan kelimeler için bir sözlük konulmuş. Eserin yeni eklerle yeni baskısının yapılmasını, o sırada da Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan cumhuriyetlerinden yedişer, Uygur ve Tatar topluluklarından üçer örnek eklenmesini dilerim.
Türkçenin iç kalelerinden biri olan bilmeceleri gündeme taşıyan çabalarından dolayı Turan Türkmenoğlu ile Betül Batır Hoca’yı kutluyorum.
(BİTTİ)
(Prof. Dr. SÂDIK KEMAL TURAL: EDEBİYAT BİLİMİNE KATKILAR 2 isimli kitabından)