Prof. Dr. Sâdık Tural: Türk müziğinde adı sıkça gecen bir kelime var: Koma… Açıklamasını lütfeder misiniz?
Özgen Gürbüz: Koma; bir oktavın (bir tam sekizli aralığının, bağıl frekansı ‘1’ kabul edilen bir sesle, frekansı tam 2 katı, yani bağıl frekansı ‘2’ olan ses arasının- logaritmik olarak 53 eşit parçaya bölündüğünde elde edilen, her bir eşit aralığın-parçacığın adıdır...Yâni kullanılan her sesi-komayı Perde kabul eden bir sistematik yapıdır.
Koma sisteminin Fisagor (Pythagoras) tarafından geliştirildiği, önerildiği bilinmektedir. Bir komalık frekans aralığı; 77/76 değeri ile ifâde edilir. Yani, bir sesin-perdenin frekansı=100 Hertz ise, ondan sonra gelen bir koma daha ince-tiz olan sesin frekansı= 100X (77/76) =101.32 Hertz; bir koma daha pest-kalın olan sesin frekansı ise=100X (76/77)= 98.70 Hertz olur..
Koma, Geleneksel Müzik Eğitimimizde (Arel-Ezgi-Uzdilek Ses Sisteminde) yaklaşık 80-90 yıldan beri kullanılan aralık birimidir..Yâni bu sistemdeki kullanılan birim değer, sayı ile bağlantılı değerlerle ifade edilebilen KOMA parçacığıdır. Ancak, Türk Musikisinde, 53 eşit parçaya bölünen ssitemde ortaya çıkan bütün komalar kullanılmaz. Arel sistemine göre; kullanılan sesler-perdeler ‘bir oktavın, gayri müsâvi 24 aralığa bölünmesi ile elde edilen perdelerdir’ gibi ifâde edilir. Bu durumda 1. ve 25. sesler oktav farkıyla aynı adı taşımaktadır. Yâni, dizinin 1. sesi ‘Do’ = Çargâh ise, 25. sesi İnce Do =Tiz Çargâh olmak üzere, oktavda 24'ü farklı 25 tane ses bulunur. Kısaca anlatılan bu sistem, Arel-Ezgi-Uzdilek sisteminin teorisidir. Yüzyıllarca devam ede gelen uygulamaları-icraları ve diğer nazarî sistemlerdeki ses-perde önermeler dikkate alındığında, 24 farklı sesli-perdeli sisteminin yeterli olmadığı söylenir. Ben de bu konuda aynı görüşleri taşımaktayım. Bu husustaki tereddütlerin çok olması sebebiyle,rahmetli Hocam İsmail Baha Sürelsan'ın bana verdiği ödev üzerine hazırladığım, ‘Uşşak Makamı Dizisinde Kullanılan 2.Derece Üzerine Bir Araştırma’ adını verdiğim ve TRT Müzik Dâiresi Başkanlığınca 1983 yılında bastırılan bir çalışmamda da bu durum, çok uzun olarak, matematik, fizik gerçekleriyle de ilmî bağlantılar kurularak, örnekleriyle anlatılmıştır.
Prof. Sâdık Tural Tural: Orkestrasyon nedir?
Özgen Gürbüz: Özellikle, Batı müziği / Evrensel müzik alanında kullanılan bir terim ve bir müzikal işlemdir. Türkçeye çevrildiğinde ‘Çalgılama’ olarak da ifade edilebilir. Kısaca ve çok teknik ayrıntılara girmeden târif etmek gerekirse; ‘Bir çalgı topluluğunun (orkestranın) icra etmesi / çalması için bestelenmiş-yazılmış bir eserin (parçanın) notalarını; orkestradaki çalgıların ambitusunu (çıkarabildiği en pest ses ile en tiz ses aralığında) kaç ses çıkarabilen bir kapasitesi olduğunu, hangi frekans bandındaki sesleri çıkarabildiğini, (bas, alto, soprano ve ara bölge gibi ses gruplarından hangisine ait tonları çıkarabildiğini), en geniş ses sâhasını barındıran piyanodaki 7,5 oktavlık ses sahasında hangi alanı kapladığını, enstrümanların tını farklarını, teknik yapılarını, akort sistemlerini göz önünde bulundurarak (tutarak); ezgileri, melodileri mevcut orkestra (saz) topluluğunu oluşturan çalgılar arasında paylaştırma sanatı’ şeklinde anlatılabilir.
(YARIN DEVAM EDECEK)