Mustafa Kemal Paşa, beraberindeki 47 kişilik heyetle birlikte Samsun’a çıktığında, kendi anlatımı ile: ‘Vaziyet ve manzara-i umumiye’ şöyle idi: ‘Birinci Dünyâ Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin dâhil olduğu grup yenilmişti. Osmanlı Ordusu’nun elindeki silâhlar alınmış, devlet; şartları ağır bir mütâreke imzalamıştı. Millet yorgun ve fakirdi. Ülke âdetâ paylaşılmış ve işgal edilmişti.’
Bu perişan ve ümitsiz duruma rağmen ülkenin vatansever evlâtları, kan ve can pahasına kazanılan aziz vatan topraklarını, aynı bedellerle korumak ve yeniden kazanmak maksadıyla teşkilâtlanmıştı. Millî Kongre Cemiyeti, Kilikyalılar Cemiyeti, Müdafaa-i Hukuk ve Hukuk-ı Milliye Cemiyetleri bu maksatla kurulmuştu. Mustafa Kemal Paşa bu cemiyetleri birleştirip Heyet-i Temsiliye dönemini başlattı ve çete-gerilla savaşı yapmakta olan eli silâh tutabilen insanlardan düzenli bir ordu oluşturdu. Amasya Tamimi, Erzurum ve Sivas Kongreleri ile heyeti Temsiliye dönemi, 23 Nisan 1920’ye kadar devam etti. Bu târihte Türkiye Büyük Millet Meclisi ve hükümeti oluşturuldu.
19 Mayıs 1919’da sembolik olarak başlayan Kurtuluş Savaşı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin aldığı kararla fiilen başlatıldı. Savaş 30 Ağustos 1922’de Başkomutanlık Meydan Savaşı ile askerî alanda, 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması ile de siyâsî mânâda sona erdi. Aynı yılın 29 Ekim’inde de yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurulduğu dünyâya ilân edildi.
19 Mayıs öncesinin az bilinen kronolojisi aşağıdaki gibidir:
30 Nisan 1919: Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişliği’ne tâyin emri, o zamanın Resmî Gazetesi olan Takvim-i Vekayi’de yayınlandı. Harbiye Nâzırlığı aynı gün Başbakanlıktan; Samsun, Sivas, Van, Trabzon ile Erzincan’daki mülkî memurların Mustafa Kemal Paşa tarafından yapılacak olan tebligata uymaları konusunda bir tamim çıkartılmasını istedi. Mustafa K. Paşa da o gün Samsun’a götüreceği karargâh mensuplarının isimlerinin yer aldığı taslak listeyi Harbiye Nâzırlığı’na sundu.
06 Mayıs 1919: Harbiye Nâzırı Şâkir Paşa, Mustafa Kemal Paşa’ya Samsun’daki görevi ile ilgili bir talimatnâme verdi. Paşa o gün Harbiye Nâzırlığı’ndan bazı diplomatik yazışmaların kopyasını ve altı adet mühür kazdırılmasını istedi.
09 Mayıs 1919: Mustafa K. Paşa, Sivas’taki 3. Kolordu Kumandanlığı’na bir telgraf çekerek birkaç gün sonra Samsun’da olacağını yazdı.
13 Mayıs 1919: Hazırlıkların en yoğun olduğu gündür. Bu gün yapılan işler şunlardı: 1- Mustafa K. Paşa, Basın-Yayın Genel Müdürlüğü’ne bir yazı göndererek Genelkurmay’da ertesi gün bir toplantı plânlandığını ve Samsun yolcularının toplantıdan haberdar olabilmeleri için toplantının günlük gazeteler aracılığıyla duyurulmasını istedi. 2- Mustafa K. Paşa, Harbiye Nâzırlığı’na da bir yazı göndererek görevinin seferî olması sebebiyle üç aylık tahsisatının peşin ödenmesini, beklenmeyen masraflar için bir miktar ödeme yapılmasını ve iki binek otomobili tahsis edilmesini istedi. 3- O günlerde Karadeniz fiilen İngiliz donanmasının işgali altında bulunduğu için Boğazlardan ancak İngiliz vizesi ile çıkılabiliyordu. 43 kişiden oluşan liste, 9. Ordu Müfettişliği’nin kurmay başkanı Albay Kâzım Bey tarafından mühürlenerek, vizelerin alınması için Harbiye Nâzırlığı’na gönderildi.
14 Mayıs 1919: Mustafa K. Paşa, Samsun’a bir telgraf çekerek; ‘Cuma günü öğleden sonra Bandırma Vapuru ile Hareket edeceğini, geçici olarak bir yer temin edilmesini’ bildirdi.
15 Mayıs 1919: İstanbul’daki İngiliz İrtibat Kumandanı Binbaşı Millingen, Samsun’a gidecek toplam 43 kişi ile 6 adet eğerli at için vize belgesini tasdik etti.
16 Mayıs 1919: İngiliz İrtibat Subayı Yüzbaşı John Godolphin Bennett, bir gün önce onaylanan isimlerin yazılı olduğu belgelerin arka sayfasına vize damgalarını bastı. Mustafa K. Paşa öğle saatlerinde Yıldız Sarayı’nda Sultan Mehmed Vahideddin ile son defa görüştü. Oradan Şişli’deki evine gitti, annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule Hanım ile vedâlaştı. Sonra Galata rıhtımına gitti ve bir motora binerek açıkta bekleyen Bandırma Vapuru’na geçti.