Şanghay İşbirliği Örgütü Teşkilâtı1 (ŞİT) Devlet başkanlarının 22. Toplantısı 30’a yakın delegenin katılımı ile 16 Eylül 2022 târihinde başladı. Özbekistan’ın Semerkand şehrindeki toplantıya Türkiye; Sri Lanka, Kampoçya, Azerbaycan, Nepal, Mısır, Katar ve Ermenistan ‘Diyalog Ortağı’ olarak katılıyor. Teşkilât üyeleri istihbarat faaliyetlerinde, askerî tatbikat ve suçluların iâdesi gibi konularda işbirliği yapıyor.
Belirtmek gerekir ki ŞİT, Avrupa Birliği’nin NATO’nun ve Avrupa Ekonomik Birliği’nin alternatifi değildir. Askerî, siyâsi ve iktisâdi işbirliği faaliyetleri yoktur.
ŞİT, 26 Nisan 1996 târihinde; Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasında, imzalanan Sınır Bölgelerinde Askerî Güvenliğin Güçlendirilmesi Antlaşması ile ‘Şanghay Beşlisi’ adıyla kuruldu.
Sovyetler Birliği'nin 15 bağımsız devlet hâlinde dağılması Pekin'e hem bir tehdit oluşturmuş hem de fırsatlar sağlamıştı. Bağımsız Türkistan Cumhuriyetlerinin ortaya çıkışı, jeopolitik açıdan önemli ve tabîi kaynakları zengin olan bölgede Çin'e nüfuzunu arttırma imkânları sağladı. Bu arada Çin, Türkistan devletlerine komşu olan Doğu Türkistan’daki Müslüman Uygur Türklerinin, içten içe oluşan etnik iddiaları ve insanca yaşama haklarının kısıtlanmasından şikâyetçi oldu. Can güvenliğini sağlamak için komşu ülkelere sığınan Müslüman Doğu Türkistan Türklerinin iadesi önemli bir mesele hâline gelmişti. Bundan dolayı Pekin, bölgedeki barış ve istikrarın devam etmesi gerektiğini ileri sürerek Rusya'ya olduğu gibi Türkistan devletlerine de yaklaştı. Rus siyâseti ise başlangıçta tamamıyla batı yanlısı olmuşsa da sonraları batı ile olan bazı anlaşmazlıklar, Rus siyâsî çevrelerini daha dengeli ve çok taraflı siyâset tâkip etme yoluna sevk etti. Bu sebeple Çin’in teklifini kabul ederek Şanghay Beşlisi’ne kurucu üye oldu. Böylece Asya'da Çin-Rus ortaklığının yapılandırılmasının ilk adımı, bütün eski Sovyet-Çin sınırı boyunca güven arttırıcı önlemlerin kabulüyle gerçekleşti. Özbekistan 2001, Hindistan ve Pakistan 2017’de, İran ise bu yıl teşkilâta katıldı.
Teşkilâtın faaliyet sâhasında; *Üye ülkeler arasında karşılıklı güvenin sağlanması, *İyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, *Bölgede barışın, güvenlik ve istikrarın korunması, *Terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, toplu suçlar ve yasadışı göçle ortak mücâdele edilmesi… gibi konular vardır.
2008 yılında Tacikistan’ın başşehri Duşanbe Zirvesi’nde, teşkilâta katılmak isteyen ülkelere önce ŞİT Diyalog Ortaklığı, sonra Gözlemci üye sıfatı verilmesi, daha sonra da gelişmelere göre üyelik hakkı verilmesi kararlaştırıldı.
Türkiye teşkilâta tam üye olduğunda, can güvenliğini korumak maksadıyla, Çin’den kaçıp Türkiye’ye sığınan soydaşlarımızı ve dindaşlarımızı talep olduğunda derhal iade etmek mecburiyetinde olacağız.
Şimdiden bilinmeli ki: Bu hususun üzerinde hassasiyetle durulması gerekiyor.
……………….
1Örgüt kelimesi Türk Dilbilgisi kaidelerine aykırı olarak uydurulmuştur.