Camilerde Karşılıklı Çifte Ezan:
Bizim çocukluğumuzu ve gençliğimizi yaşadığımız o dönemde bilhassa Cuma, Kandil ve Arife gibi dini günlerimizde, büyük camilerimizde ezanlar iki ayrı minareden, yankılı olarak okunurdu.
2 ayrı müezzinin bu birbirini takip eden karşılıklı ezan okumaları; uzaklardan sanki yankı hissi uyandırırdı. 4 minareli camilerde ise kimi zaman 4 ayrı minareden 4 müezzin tarafından okunan ezanlar da olurdu…(O yıllarda evimizin Sultanahmet camiine yakın oluşu, özellikle dini günlerimizde rahmetli babamla birlikte gittiğim bu muhteşem camide, yankılı ezanların sesi hala kulaklarımdadır…)
Posta Kutuları:
Mektupla haberleşmenin en yoğun olduğu bu yıllarda, şehrin belli noktalarında duvarlara monte edilmiş, bazen de bir demir çubuğun ortasına oturtularak yol ortasına sabitlenmiş sarı renkli posta kutuları vardı. Bunların üstlerinde mektup zarfının atılabilmesi için yatay ve uzun bir gözü vardı. Bu kutuların üzerinde hangi günler ve saatlerde açılacağını belirten uyarı yazıları vardı…
El Arabalı Çöpçüler:
O yıllarda çöpler şimdiki gibi her gün toplanmazdı! Sokak aralarından çöp kamyonunun geçmediği günlerde, bu hizmeti el arabalı çöp toplayıcıları verirdi. Bunlar düşük bir ücret karşılığında evlerde biriken çöpleri alırlardı. Belediyeden kadrolu olan bu çöpçüler, daha fazla çöp toplayabilmek için el arabası haznesinin yanlarına birbiri üzerine bindirilmiş teneke levhalar, kalın karton ve mukavvalar sokuşturarak, arabanın çöp toplama kapasitesini çoğaltırlardı.
Tahtakale (kazan) Simidi:
60'lı yılları İstanbul'da yaşarken benim de büyük bir lezzetle yediğim bu simit çeşidinin en önemli özelliği, (rahmetli babacığımın iş yeri Bahçekapı'da olduğu için çokçasına yediğim bu simidin tadı hala damağımdadır…) fırında değil kazanda pişmesiydi. Susamsız, altın sarısı renginde olan bu simide, çok az ya da hiç tuz konulmazdı. Günümüzde bu simit çeşidinden sadece Bahçekapı civarında bir-iki yerde satılmaktadır.
Stepneli Otomobiller:
50'li-60'lı yıllardan kalma otomobillerin araka kaputlarının üzerinde yatay olarak yedek bir lastik oturtulmasına müsait stepne yatakları bulunurdu. Herhangi bir lastik patlamasında, hızlı müdahaleye olanak veren bu yedek tekerlekli otomobillerin en bilinen modelleri, Dodge ve DeSoto'ydu. Bu araçların ve stepnelerin rengi genelde siyahtı…
Lağımcılar:
Sokak aralarında 'lağımcı' diye bağırarak dolaşan ustalar vardı. Bu esnaf takımının arkasında büyükçe bir heybe olur, heybenin içinde de, tıkanan lağımı açmaya yarayan kazma, kürek, pompa, çeşitli çap ve boylarda tahta, demir çubuklar ile bol miktarda paçavra ve bez bulunurdu. Bu meslek erbabı, gideri tıkanmış bir evin bu sorununu; saymış olduğumuz bu basit araçlarla kısa bir sürede giderirlerdi. Kendilerine has bağırışları olan bu ustalar, sesleri duyulunca derhal tanınırdı…
Bileyciler:
O yıllarda İstanbul sokaklarında, evlerde körleşmiş bıçakları keskinleştirerek kullanılabilir hale getirebilme sanatını icra eden bileyci ustaları dolaşırdı. Bu ustalar, biley makinelerini sırtlarında taşırlardı. Müşterinin evinin önünde makinesini yere koyararak, bunun üzerindeki yatay mile geçirilmiş disk şeklindeki biley taşını, ayak hizasındaki pedal yardımıyla sabit bir hızla çevirmeye başlar ve pedala bağlı kayış vasıtasıyla hızla dönen diskin üzerine, elindeki kör bıçağı değişik açılarla temas ettirip kıvılcımlar oluşturarak bileylerdiler.
Günümüzde çok nadir olmakla birlikte, halen bileyicilere rastlanabilmektedir.
Otobüs Biletçileri:
İ.E.T.T (İstanbul Elektrik, Tramvay, Tünel) otobüslerine binildiğinde otobüsün arka kapısının hemen yanında, cama sırtını vererek oturan, önünde menteşeyle tutma demirine bağlanmış; gerektiğinde kapı gibi açılıp kapanan metalik bir tezgâhın üzerinde, her iki tarafında da kapağı bulunan tahta kutular içinde koçan, koçan biletler olan biletçilerden bilet almak gerekirdi.
Biletçilerin kullandıkları kalemin arkasında silgi bulunurdu. Bu silgi yardımıyla bileti koçanından ayırırlardı. Asıl görevleri bilet kesmek olan biletçiler, biletin kullanılacak bölgesi geçtiği halde inmeyenleri uyarırlar, yolcuların sürekli ön kapıya doğru yürümelerini hatırlatırlar, şayet görev yaptığı araç troleybüs (boynuzlu otobüs!) ise, keskin virajlarda havai tellerinden ayrılan troleybüs çubuklarını (troleybüsün boynuz gibi üzerinde olan ve havai elektrik hattından güç sağlayan çubuklar.) yerlerine oturturlardı…
Gaziler:
90'lı yıllara dek Kurtuluş Savaşı Gazilerimiz vardı. Çok yaşlı, sakallı, bastonlu ve genellikle Gazi üniformalı bu kahramanlarımızın göğüslerinde; başta İstiklal Savaşı Madalyası olmak üzere çeşitli madalyalar bulunurdu. Son dönemde Güneydoğuda teröristlere karşı Türk Silahlı Kuvvetlerinin girişmiş olduğu mücadelede yaralanarak 'Malul Gazi' unvanı alan kahramanlar ile Türk Milletinin yüksek menfaatlerini korumak ve savunmak adına yabancı bir ülkenin silahlı kuvvetleri ile bilfiil savaşa giren ordu mensuplarına (İstiklal Savaşı, Kore ve Kıbrıs savaşlarına katılanlara) 'Gazi' unvanı verilmiştir.
'Şehit' nurlanmış, 'Gazi' onurlanmış askerdir. Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kuruluşundan günümüze İstiklal Savaşı, Kore Savaşı ve Kıbrıs Savaşlarının Gazileri mevcut olup, günümüzde yaşayan bu Gazilerin sayısı 37.000 civarındadır. Ancak yaşayan İstiklal Savaşı Gazimiz kalmamıştır.
Güneydoğuda P.K.K terörünün en yoğun yaşandığı yıllardan günümüze o bölgede harekâta katılan Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarından ne kadarının 'Malul Gazi' oldukları konusunda ulaşabildiğim bir bilgi kaynağı bulamadım. Ancak o uzun süreçte binlerce görev malulü Gazimizin olduğu kesindir.
Milletimizin gurur timsali olan Gazilerimize şeref aylığı adı altında çok cüzi bir maaş ödenmekte olup, bu maaş bile son birkaç yıldan beri ne yazık ki, iki kategori halinde ödenmektedir! (SGK sisteminden emekli maaşı alanlara daha az, almayanlara ise daha fazla maaş ödenmektedir. Bu uygulama halen Gaziler arasında büyük bir üzüntü kaynağı olmaya devam etmektedir…)
Beyazıt Hürriyet Anıtı:
27 Mayıs 1960 tarihinde gerçekleşen ve ülke yönetimine el konulan askeri müdahaleden sonra; 'Beyazıt Meydanının' adı, 'Hürriyet Meydanı' olarak değiştirilmiştir. 60 askeri müdahalesinin ardından, meydana bakan Marmara Çarşısı'nın önündeki geniş kaldırımın ortasında geniş bir kaidenin üstüne, bir yontu taş oturtulmuştu. 27 Mayıs İhtilalinde ve ihtilalden hemen önce bu meydanda yapılan öğrenci hareketlerini, gösterilerini simgeleyen bu heykel, 12 Eylül 1980 de gerçekleşen askeri müdahale sonrasında bulunduğu yerden sökülerek, yolun karşısındaki meyilli çimenliklerin üzerine konulmuştur…
Gezici Migros Kamyonları:
O yıllarda İstanbul'un belli noktalarında park ederek, gün boyu satış hizmeti veren tamamıyla yeşil renkli, arka kasaları kapalı, burunlu Migros kamyonları vardı. Bu araçların kasalarının yan yüzlerindeki kapalı kanatlar yere paralel gelecek şekilde açıldığında, pratik bir şekilde ilkel görünümlü bir tezgâh haline gelir ve satış elemanları bu tezgahın arkasına geçerek istenen şeylerin satışını yaparlardı..
Çok iyi hatırlıyorum! İstanbul'da oturduğum Kumkapı semtinde de Migros'a ait bu kamyon bizim sokağa gelirken bir cıngıl sesi duyulur ve mahallenin ben de dâhil tüm çocukları; içinde türlü, türlü yiyecekler olan bu kamyonun etrafını sarar, yapılan alışverişi izlerdik.
İstanbul'un pek çok semtini dolaşan bu kamyonlar, 1980'lerin ortasından sonra yerlerini, arka kapısından girilip, ön kapısından çıkılan içi iki taraflı raflarla donatılmış, camsız turuncu renkli Migros otobüslerine bıraktılar. 1990'larda ise gezici Migros uygulaması tamamen kaldırıldı. Günümüzde ise internet üzerinden verilen her türlü sipariş kişiye özel olarak araçlar ile istenen yerlere ulaştırılmaktadır…
Gece Bekçileri:
Aslında onlar mahallerin 'Bekçi Babalarıydılar'… Bundan 60 yıl öncesinin İstanbul sokakları ve diğer büyük illerin sokakları, gün batımından sonra onlara emanetti. Ellerinde taşıdıkları düdüğü her üflediklerinde; bizler evlerimizde biraz daha rahatlar, gecenin karanlığı, ıssızlığı ve her tür tehlikesi onların varlığı ile adeta yok olurdu.
Emniyet teşkilatına bağlı olarak çalışan bu güzel insanlar, 1980'lerden sonra sokaklarımızda görünmez oldular. Çünkü onlar sabit karakolların kadrolarına verildiler. 90'lı yıllardan itibaren de emniyet teşkilatının kadrosundan çıkarıldılar…
Hallaçlar:
O yıllarda sırtlarında taşıdıkları yay şeklindeki kalın bir dal parçasının iki ucuna gerilmiş teli olan, ellerinde taşıdıkları labut gibi bir tahta parçası ile İstanbul'da mahalleler aralarında dolaşan, çoğu Karadeniz yöresinden gelen 'Hallaç' ustaları vardı.
Bu ustalar çağrıldıkları evin holünde, ya da uygun bir bölümünde, o yay şeklindeki dal parçasını özellikle yaz aylarında evlerdeki yatak ve yorganların içerisinden çıkarılan pamuk ve yün yığınlarına sokarak, labut şeklindeki tahta parçası ile tele devamlı vururlar; pamuk ve yün yığınlarını ayrıştırarak havalandırırlardı.
Daha sonra evin hanımı havalandırılan yün, ya da pamuk yığınlarını, tekrardan yatak ve yorganlara doldurur; bunlar yeni alınmış gibi kabarık, havaleli yeni bir görünüm kazanırdı…
Gazoz Kapakları:
60'lı yıllarda çocukların en sevdiği oyuncaklardan birisi de yuvarlak metal kenarları tırtıllı gazoz kapaklarıydı. O yıllarda özellikle bakkallar ve çay bahçelerinin önü, yazlık sinema bahçeleri, çocuklar için ganimet denecek ölçüde çok atık gazoz kapağının olduğu noktalardı. Bu kapaklar, çocuklar arasında oynanan yutma-yutulma olarak adlandırılan değiş-tokuş oyunlarında kullanılırdı. O dönemde en az bulunan kapak, değeri en yüksek olandı. Ankara, Olimpos, Yedigün, Çırçır, Çamlıca gazozları o dönemin efsanevi tatlarıydı…
Ağlayan Çocuk:
O dönemde pek çok mekânda, evlerimizin misafir odalarında, Otobüslerin, kamyonların arka, ya da varsa yan arka camlarında; ressamı belli olmayan 4-5 yaşlarında, mavi gözlü, gözlerinden yaşlar süzülen, kumral, kocakafalı, toramanca, boynuna kırmızı bir kaşkol bağlamış ve palto giymiş bir erkek çocuğu resmi vardı!
Görenlerde bir acıma duygusu uyandıran bu portreyi; uzun yol şoförleri, evlatlarına olan özlemi biraz olsun dindirmek için astıkları düşünülmekle birlikte; pek çok yaşam mekânına böylesi bir fotoğrafın neden asıldığı konusu, hala bir muamma olarak ortada kalmıştır!
Teneke Çöp Kutuları:
60'lı yıllarda, evlerdeki çöpler, atıklar günümüzde olduğu gibi siyah çöp poşetlerine konularak, çöp konteynerlerine atılmazdı.
Çünkü ne böyle bir uygulama, ne de bu tür malzemeler vardı. Bunun yerine mutfaklarda lavabo altlarında duran, bakkallardan temin edilen dikdörtgen peynir, ya da zeytin tenekeleri kullanılırdı.
Bu çöp kutularının iki yanında açılmış deliklere geçirilmiş kalınca bir tel bulunur, çöp kamyonunun geçeceği saat yaklaşınca, bu kovalar; evin önüne indirilerek, kapıların önüne dizilen diğer çöp kutularının yanına konurdu.
Çok iyi hatırlıyorum, özellikle yaz aylarında karpuz, kavun kabuklarının atılması nedeniyle dipleri pas tutan bu tenekeler; tam çöp atılırken lehim yerlerinden açılarak bütün çöpler yere saçılırdı. Hem gayrı sıhhi ve hem de hiç hoş olmayan iğrenç manzaralar oluşurdu!
Kurnalar:
Eskiden evlerin banyolarında bugünkü gibi duşa kabin ya da jakuziler yoktu! Onların yerine banyolarda genellikle yekpare mermerden oyulmuş orta boyda kurnalar bulunurdu. Bu kurnaların oyuk olan hazne kısımları, yaklaşık 10-12 litre su alırdı. Yıkanacak şahıs, kurnanın yanına küçük bir tabureye oturur, musluktan hazneyi sıcak su ile doldurur ve hamam tası (çoğu kalaylı) adı verilen bakır, ya da plastik kaplar yardımıyla, kurnadan aldığı suyu üzerine boca ederek, yıkanma işlemini gerçekleştirirdi. O dönemin hamamları da çok ünlüydü. Bunlar arasında Kadırga Hamamı, Çemberlitaş Hamamı, Beyoğlu Ağa Hamamı ismen öne çıkanlarıydı…
Yelekli Takım Elbiseler:
60'lardan, 80'li yıllara kadar erkek takım elbiselerinin değişmeyen ayrıntılarından biri de, ceketlerin içine giyilen ve takım elbiselerinin aynı cins kumaşlarından dikilen yeleklerdi. Ben de 1968 yılında Samsun'da görev yaparken, böylesi bir takım elbise yaptırmış ve o dönemin modasına uymuştum. Bu yeleklerin sırtları ceket astarından yapılır ve iki yanında da cepleri olurdu. Bu ceplere sigara, çakmak ve köstekli saat konulurdu. 80'li yılların modasıyla birlikte bu yelekler de modanın dışında kaldı. Tek, tük bu tip yelekleri giyenlere de; 'hacıağa' denilirdi…
Takma Kirpikler:
Kadınlar; 60'lı yıllardan, 70'li yılların ortalarına kadar gözlerinin üzerinde takma kirpikler taşıdılar. Çoğunlukla gece davetlerinde kadınların peruk ve kirpik takma merakları 80'li yıllara kadar devam etmiştir. Kirpikler siyah renkli, upuzun ve uçları kıvrık olurdu. Takma oldukları uzaktan dahi anlaşılırdı Çok da itici olan bu kirpikler, küçücük suratlı kadınlarda fevkalade orantısız dururdu. Bu tür kirpikleri takan kadınlar, çevreden fark edilsinler diye sık aralıklarla gözlerini açıp kapatır, bu esnada takma kirpiklerinden birisi yere düşer ve çevresindeki insanlar bu takma kirpiği bulmak için o kadının etrafında pervane olurlardı. Bu durum aslında o kirpikleri takarak, şuh bir görüntüye kavuştuğunu sanan kadınların, karizmasının da yere düşmesiydi!