Soru: Kurban kesme âdetinin mâhiyeti nedir?
Cevap: Eski çağlarda insanlar, taptıkları güçlere insan kurban ederlerdi. Bu korkunç ve vahşî âdet yerine İslâmiyet belli hayvanların kurban edilmesi âdetini koydu. Müslümanlar ve Müslüman olmadan önce Türkler, hiçbir zaman insanı kurban olarak kesmemişlerdir.
Müslümanlar, yüce yaratıcıya yaklaşmak maksadıyla kurban keserler. Zâten ‘kurban’ kelimesi ‘yaklaşmak, Allah’a yakınlaşmaya vesile olan şey’ mânâsındadır. Müslümanlar, Allah zül Celal Hazretlerine yaklaşmak maksadıyla ve O’nun kendisine bahşetmiş olduğu nimetlere şükran ifâdesi ve Allah (cc) yolunda fedakârlığın göstergesi olarak kurban keserler.
S: Kurbanlık hayvanın ismi nedir?
C. Kurbanlık hayvana ‘udhiyye’ denir.
S: İlk kurban ne zaman kesildi?
C: Kurban ibâdetinin kökü Hz Âdem atamıza dayanır. Kur’an ilk defa Hz. Âdem’in oğullarının kurbanından bahseder. Habil, Allah’ın emirlerini yapan, babasını dinleyen halim-selim, babasının gözünde büyük bir yeri olan, iyi niyetli, ihlaslı ve samimi bir evlattır. Kabil ise nefsine ve şeytana uyan, babasına âsi, kötü niyetli, Allah’tan korkmayan bir evlattır. Habil ile Kabil arasında anlaşmazlık olunca babalarına gelip hakem olmasını isterler. Hz. Âdem: ‘İkiniz de kurban kesin, kimin kurbanı kabul olursa o haklıdır. Kimin ki de kabul olmazsa o haksızdır.’ diye cevap verir. Habil’in kurbanı kabul edilip Kabil’in Kurbanı kabul edilmeyince ilk insan kanını Kabil döküyor ve ilk katil oluyor. Böylece kıyamete kadar işlenecek her cinâyetten ona bir pay veriliyor ve günah olarak hânesine yazılıyor. Çünkü Kabil kötü bir işe öncülük ediyor.
S: Kimler kurban kesmeli?
C: Büluğ çağına ermiş akıllı ve dinen zengin sayılacak Müslümanlar, eğer kurban bayramı günlerinde, bulundukları mahalde misâfir değil iseler bu mâlî ibâdeti îfa ederler.
S: Dînen zengin olmanın ölçüsü nedir?
C: Temel ihtiyaçlarından ve borcundan başka 20 miskal yani 80,18 gram altın veya bunun karşılığı olan parası bulunan dînen zengin sayılır.
S: ‘Temel ihtiyaçla’dan kasıt nedir?
C: Temel ihtiyaçlar kişinin yaşaması için zarurî olan eşya ve mallardır. Bunlar genel olarak; nafaka, oturulan ev, ev eşyası, ihtiyaç duyulan elbise, borç karşılığı mal, sanat ve mesleğe ait âlet ve makineler, binek taşıtları, ilim için edinilen kitaplar gibi eşyadır.
S: Ailenin hem beyi, hem de hanımı ve berâber yaşadıkları evlatlarının her biri dinen zengin ise…
C: Herbiri ayrı ayrı kurban kesmelidir. Çünkü kurban kesmek bir ibâdettir ve ibâdetlerin sorumluluğu ve bu sorumluluğun neticesi olan mükâfat ve ceza şahsîdir.
S: Kurban kesmenin şartları nelerdir?
C: Diğer bütün ibâdetlerde olduğu gibi kurbanda da niyet ve ihlas şarttır.
S: İhlas nedir?
C: ‘İhlâs’, bir ibâdeti gösteriş için değil, sadece Allah rızası için yapmaktır.
S: Diğer dinlerde durum nasıl?
C: İlk dönem Hıristiyanlarında kurban kesme geleneği vardı. Pavlus, Roma ve eski Yunan kültüründen esinlenerek Hıristiyanlığı yeniden oluşturan şahsiyettir. Bu şahıs, Hz. İsa’nın çarmıhta can vermesini büyük kurban olarak değerlendirerek ve insanların günahlarına kefaret olduğunu söyleyerek kurban kesme geleneğine son vermiştir.
S: Musevilerde durum nedir?
C: Musevilerde de kurban kesme geleneği vardır. ‘Fısıh kurbanı’ diye bilinen kurban keserlermiş. Hz. İsa fısıh kurbanı kesmiş, etinden yemiş ve arkadaşlarına da ikram etmiştir.
S: Hz. İbrâhim ve Hz. İsmâil’den arasındaki kurban meselesi nedir?
C: Müslümanlar, Allah yolunda fedakârlığın göstergesi olarak kurban keserler.
Bu fedakârlığa Hz. İbrâhim ve oğlu İsmâil efendilerimizde şâhit oluyoruz. Hz. İbrâhim, bir oğlu olduğu takdirde onu Allah'a kurban etmeyi adamıştı. Oğlu dünyaya geldikten sonra, kendisine bu adağı rüyasında hatırlatılmış, İbrâhim (a.s.) rüyasını, oğlunu kurban etmesi gerektiği şeklinde yorumlamıştı. Cenab-ı Hak, Hz. İbrâhim oğlunu kurban olarak keseceği anda İsmâil’in yerine bir koyun kurban etmesini istemiştir. Bu Allah’ın insanlığa büyük bir lûfudur. Allah, insanlığı Hz. İbrâhim aracılığı ile insan kurban etmekten korumuş olmasaydı muhtemelen insanlar ‘insan kurban etme’ gibi korkunç bir geleneğe devam ettiriyor olacaklardı.
Hz. İbrâhim; Nemrut tarafından ateşe atıldığında canı ile Hz. İsmâil’i kurban etmesi istendiğinde evlâdı ile ovaları kaplayan bütün sürülerini bağışlamakla da malı ile imtihan edilmişti. Üç imtihanı da kazandı. Onun için Hz. İbrâhim, Necm Sûresi 37. Âyet’te, ‘sözünün eri İbrâhim’ sözleriyle övülmüştür.
S: Hadislerde de Kurban yer alıyor mu?
C: Evet! Efendimiz de Tırmizi’nin belirttiğine göre kurban ibâdetinin önemine şöyle vurgu yapar: ‘Âdemoğlu kurban bayramı günü Allah katında kurban kesmekten daha sevimli bir iş yapmamıştır. Şüphesiz o kesilen kurban kıyamet günü boynuzları, kılları ve tırnakları ile gelir. Hiç şüphe yok ki kurbanın kanı yere düşmeden önce Allah katında kabul görür. Öyleyse gönüllerinizi kurban ile hoş ediniz.’
S: Hangi hayvanlar kurban olarak kesilebilir?
C: Koyun, keçi, sığır, manda ve deve kurban olarak kesilir. Bunların erkek veya dişi olması kurban vasfını ortadan kaldırmaz. Bunlar dışındaki hayvanlar kurban olarak kesilemezler.
S: Kurban olarak kesilecek hayvanlarda aranacak vasıflar nelerdir?
C: Sözü edilen hayvanların kurban edilebilmesi için; süt dişlerini değiştirmiş olması gerekir. Yâni; deve: 5, sığır ve manda 2, koyun ve keçi 1 yaşını doldurmuş olmalı. Bununla birlikte; 6 ayını tamamlayan koyun, bir yaşını doldurmuş gibi gösterişli olması hâlinde kurban edilebilir. Kurban edilecek hayvanın sağlıklı, azaları tam ve besili olması, hem ibâdet açısından hem de sağlık bakımından önemlidir. Hasta, zayıf, düşkün, bir veya iki gözü kör, boynuzları kırık, dili, kuyruğu kulakları veya memesi kesik, dişlerinin tamamı veya çoğu dökük hayvanlar kurban olmaz. Hâmile hayvanlar da kurban olarak kesilmez
Doğuştan boynuzsuz olması, şaşı, topal, hafif hasta, bir kulağı delik veya yırtılmış olması kurban edilmesine engel değildir.
S: Kurban kesilirken nelere dikkat edilmelidir?
C: Hayvana acı çektirilmemeli ve eziyet edilmemelidir. Kurban, ehil kişiler tarafından kesilmeli ve kesim işlemi, hızlı bir şekilde fakat kazaya sebebiyet verecek şekilde aceleye getirilmeden tamamlanmalıdır. Ayrıca çevre temizliğine zarar vermemek için gerekli tedbirler alınmalıdır.
S: Kurban eti nasıl değerlendirilmelidir?
C: Kurban eti üç bölüme ayrılır. Birinci bölüm aile efradı tarafından yenilir, ikinci bölüm komşulara ve dostlara ayrıca evimize misâfir gelenlere, üçüncü kısmı da fakirlere ikram edilir.
S: Kurban Bayramında dikkat edilecek hususlar nelerdir?
C: Ramazan Bayramının birinci günü ile Kurban Bayramının dört gününde oruç tutmak tahrimen mekruhtur. Muharrem ayının sadece onuncu gününde, yalnız Cuma veya Cumartesi günlerinde oruç tutmak, yılın tamamını oruçlu geçirmek ve akşam iftar etmeksizin birleştirerek oruç tutmak ise tenzihen mekruhtur.
S: Teşrik tekbirleri nedir? Ne zaman tekbir getirilir?
C: Teşrik tekbiri ‘Allahu ekber Allahu ekber, Lâ ilâhe illallahu vallahu ekber. Allahu ekber ve lillahi'l-hamd’ kelimelerinden meydana gelir. Arife günü sabah namazından itibaren bayramın dördüncü gününün ikindi namazına kadar, 23 farz namazının arkasından birer defa okunur. vv