Ülkemizde toplumun genelinde pek bilinmeyen sporları araştırmaya başladım. Geçtiğimiz hafta Satranç Boksu karşıma çıktı. Niğde ilimizde federasyonu bile kurulmuş ama benim haberim yoktu. Çok ilgimi çekti, bu sporun nasıl yapıldığını ve kurallarını öğrendim sizlerle paylaştım. Bu hafta kendi kültürümüzde olan bir spordan bahsedeceğim. Polo diye bildiğimiz at üzerinde sopa ile oynanan spor aslında Çevgan oyunuymuş.
Spor, Türkler için hem bir eğlence unsuru olmuş hem de savaşçıların savaşçılık yeteneklerinin pekiştiği, vücutlarının idmanlı kalmasının sağlandığı bir vesile olmuş. Polo’nun atası olarak bilinen Çevgan oyunu kadim Türklerin tutkuyla oynadığı atlı bir oyun. Tarihi milattan önceye dayanan Orta Asya Türkleri tarafından at üzerinde oynanan bir tür savaş oyunu diyebiliriz.
Çevgân denilen şey, ucu eğri bir sopa ve bu sopayla gûy denilen top sürülüyor bu nedenle oyunun tam ismi gûy-u çevgan olarak biliniyor. Neticede iki rakip arasında sopalarla sürülen top, rakip kalelere atılmakta ve atılan her sayı atanı zafere yakınlaştırıyor. Bu oyun daha sonra Avrupa’ya da geçmiş ve bugünkü anlamda Polo adını almış.
Savaşa Hazırlık oyunu…
At üzerindeki hareket kabiliyetini oyun sayesinde geliştiren oyuncular geliştirdikleri teknikleri savaşlarda da kullanmışlar. Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divan-ı Lugatı Türk adlı eserde Çevgan’dan bir “Savaşa Hazırlık Oyunu” olarak bahsediliyor.
Çöğen ismiyle aynı zamanda Yusuf Has Hacib’in ünlü Kutatgu Bilig’inde de geçiyor. Çevgan oyununun sadece doğduğu topraklarda oynanmadığını, aynı zamanda batıya göç edip beylik ve devlet kurmuş Türklerin de Çevgen adıyla oynamaya devam ettiğini Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi’nden öğreniyoruz.
Günümüzde oynanan Polo, Golf ve Gökbörü oyunları Çevgan’dan türetilerek dünyanın farklı ülkelerinde halen oynanıyor. Polo ve Golf batı ülkelerinde popüler bir spor olarak oynanırken ülkemizde ise burjuva sınıfının tercih ettiği spor dalları olarak biliniyor. Acaba burjuva sınıfı polo ve golfü bir ata sporu olarak mı yapıyor yoksa batı özentisi olarak mı yapıyor onu sizlerin takdirine bırakıyorum.
Gökbörü oyunu ise Türkler’in tarihi ve milli sporlarından biri. Bugün dahi Türkistan Türkleri’nin en önemli atlı sporlarından birini teşkil eden Gökbörü oyunu, cirit gibi atlı bir spor. At salıp koşarak oğlağı kapmak ve rakibin kalesinden geçirerek sayı kazanmak üzerine kurulu bir oyun.
Gökbörü oyunu, Türkistan kökenli olup, binlerce yıldan beri, atlı savaşçıların kendilerini barış zamanlarında zinde tutmak için oynadıkları atlı bir müsabaka. Günümüzde Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Moğolistan, Tacikistan ve Afganistan’da oynanıyor. Oyun halen en doğal haliyle oynanmakta ve seyredildiği zaman tam bir savaş oyunu havası vermekte.
Ben Gökbörü oyununu tesadüfen öğrendim. Üç yıl önce Kırgız Türk’ü arkadaşım Sırgag ile İstanbul’da sohbet ederken, ABD New Jersey eyaletinde yaşayan arkadaşım Gökbörü Gençosmanoğlu beni aradı. Gökbörü, “ Malazgirt Destanı “ şiirinin yazarı milli şairimiz rahmetli Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu’nun oğludur. Sırgag ise dünya edebiyatında tartışılmaz bir yere sahip kitaplarıyla Türk kültür zenginliğini bütün dünyaya tanıtan Kırgız Türkü rahmetli Cengiz Aytmatov’un damadıydı. Yani tesadüfen Gökbörü sporunun tarihini doğru yerde öğrenmiş oldum.
Gökbörü ile telefon görüşmem sona erdikten sonra Sırgag kiminle görüştüğümü sordu? Bende ABD’de yaşayan bir arkadaşım ismi Gökbörü diye cevap verdim. Yüzünde bir gülümseme belirdi ve çok sevindi. Hayırdır Sırgag çok sevindin dedim. Gökbörü bizim milli sporumuzdur, çok sevdiğimiz, heyecanla oynadığımız ve izlediğimiz bir spordur dedi. Kendisinden Gökbörü oyununun tarihini ve detaylarını dinlemiştim. İnternetten videolarını izledim gerçekten çok heyecanlı ve zor bir spor. İzlemesi çok keyifli yapanların da çok keyif aldıklarını gördüm.
Türk Spor kültürünü korumalı ve yaşatmalıyız.
Bu hafta ülkemizde toplumun genelinde pek bilinmeyen, Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan Çevgan sporunu sizlere tanıttım. Türk spor kültürünü öğrenmemiz ve gelecek nesillere tanıtmamız gerekiyor.
Günümüzde özellikle Azerbaycan'da Ata sporunun unutulmaması için yoğun çaba harcandığı biliniyor. Başkent Bakü'de Çevgan oynamak için sahalar kurulup müsabakalar düzenleniyor. Profesyonel takım oyuncusu yetiştirmek üzere gençlere de Çevgan eğitimi veriliyor. Müsabaka öncesinde at üzerinde gerçekleştiren gösteriler halk tarafından yoğun ilgi görüyor.
Bir sonraki yazımda bilinmeyen farklı bir spor branşını sizlere anlatacağım.
Spor yapın sağlıklı yaşayın görüşmek üzere…