Cem Sultan, bilindiği gibi Fâtih Sultan Mehmed Han’ın oğludur. Babası Sefer-i Hümâyun’a çıktığı zaman sarayda kalıp babasına vekâlet ettiği için ‘Sultan’ olarak anılır. Ağabeyi Sultan İkinci (Sofu) Beyazıd Han ile mücâdelesi ve mücâdeleyi kaybettikten sonra şiirle yaptığı yazışmalar, 1482 yılında Rodos şövalyelerine sığınması, şövalyeler tarafından esir muamelesine tâbi tutulması, Roma’da Papa’ya satılması ile meşhurdur.
Cem Sultan, gördüğü çok iyi eğitime rağmen dûçar kaldığı tâlihsizlikleri sebebiyle romanlara konu olmuş bir şehzâdedir. Çok sevdiği oğlu Oğuz, İkinci Beyazıd’ın emri ile katledildi. 1482 yılında Mısır’a sığınan küçük oğlu Murat, ise Yavuz Sultan Selim Han’ın Mısır’ı fethetmesi üzerine babası gibi Rodos’a sığındı. 1521 yılında Kanûnî Sultan Süleyman Han Rodos’u fethedince, Murat, Kanûnî’nin emriyle idam edildi.
Cem Sultan, dîvan sâhibi üstün vasıflı bir şâirdi. Vatan hasretiyle yazdığı şiirler çok duyguludur. Çok kıymetli tercüme eserleri de vardır.
***
Genç şehzâdenin o sabah kurduğu müşâvere meclisi pek gürültülü oldu. Mecliste bulunanların hepsi, Cem Sultan’ı padişah ilân etmekte ittifak ediyorlardı. Fakat dâvânın delilleri üzerinde birleşemiyorlardı, fikir ayrılığına düşüyorlardı. Başta Lâla Yakup Bey olduğu halde birçokları Cem’in, Beyazıd’a bilgi, kuvvet ve cüret itibariyle üstün olduğunu beyanâmeye kaydetmek istiyorlardı ve bunu padişahlığa lâyık olmak için kâfi görüyorlardı. Bir kısmı Cem’in henüz çocuk iken babası tarafından Padişah vekilliğine lâyık görüldüğünü ve babasının sağlığında ona vekâlet eden şehzâdenin tabiatıyla tahta tevârüs etmesi lâzım geldiğini halka anlatmak fikrini güdüyorlardı. Fâtih’in Beyazıt için yazdığı mahut mektubu başlı başına bir delil olarak neşretmek isteyenler de vardı.
Bu mevzu üzerinde belki iki saat münakaşa etmekle beraber saltanat beyannamesinin metni bir türlü tespit edilemedi. Tercihin doğruluğuna halkı inandıracak kuvvetli deliller üzerinde fikirler toplanamıyordu. Yazılacak beyannâmenin hem kısa, hem inandırıcı olması lâzımdı, bunun için de en sağlam delillerle dâvâyı süslemek icap ediyordu. Lâkin meclis, ihtilâftan kurtulamıyordu. Bu işlerle zaman kaybedilirken Beyazıd tahtı ele geçiriverdi.
***
Osmanlı’ya dert olduğu, sığındığı ve sonra da esir edildiği şövalyelerin şantajları sebebiyle Osmanlı hazinesinden yüklü paralar çıkmasına sebebiyet verdiği için, merhamet duyguları zayıf olanlar, Cem Sultan’ı sevmezler.
Cem Sultan’ın trajik hayat hikâyesi yürek titretir. Fakat, Beyazıd pâdişah olmasaydı, Osmanlı Devleti’nin Yavuz Selim ve Kanunî Süleyman gibi padişahların muhteşem dönemlerini yaşamaktan mahrum kalacaklarını da düşünmek gerekir..
Cem Sultan romanı okunmaya değer.