(İkinci ve Son Bölüm)
İstanbul dışındaki ilk dergi, ‘Nevruz’adı ile 1 Mart 1884 târihinde İzmir’de okuyucuya sunuldu. İzmir’de hazırlanıp İstanbul'da basılan, sonra İzmir’e gönderilip oradan dağıtımı yapılan mecmuayı; Hâlid Ziya (Uşaklıgil; 1866-1945), Tevfik Nevzad (ulaşılabilen hayat hikâyesi bilgilerinde doğum ve vefat târihleri yoktur) ve Bıçakcızâde Hakkı Efendi (ulaşılabilen hayat hikâyesi bilgilerinde doğum ve vefat târihleri yoktur) birlikte çıkarıyordu. İlk sayı, 50 sayfa idi. Dergide sayfa numaraları her sayıda yeniden başlamıyor, müteselsil olarak devam ediyordu. ‘Siyasetten başka her şeyden bahseden, edebiyat ve fenne dair risâle’ tanıtımı ve on beş günde bir yayın programı ile yayımlanan dergi, 15 Temmuz 1884 târihli 18. sayısı ile yayın hayatından çekildi. 3-5 satır ile özetlenen derginin hayat hikâyesinde, taşra dergiciliğinin çileli hayatı vardır.
Halid Ziya (Uşaklıgil), ‘Kırk Yıl’ isimli hâtırâtında Nevruz'la ilgili olarak şunları yazıyor:
Mecmuayı basacak ne matbaa vardı ne öteki lâzım olan şeyler. Ben dedim ki: -Bunları bana bırakın, çâresini bulmak benim işim olsun. Muhterem Fazıl Ubeydullah Efendi'ye (Hatiboğlu; 1858-1937) güveniyordum. Müsveddeleri Encümen-i Teftiş ve Muayene'den geçirmek, izin almak, matbaada basılmasına, düzeltmelere bakmak, basıldıktan sonra emânetçi ile bize göndermek, bu biter bitmez gelecek sayı ile uğraşmak; bunlar öyle rahatsız edici ve zor şeylerdi ki bu ağır işi ancak küçüklerine faydalı olmak için onun kadar yüksek bir ruh sâhibi üzerine alabilirdi. Bir idarehânemiz bile vardı. Sonra, asla soğukkanlılığından en ufak bir şey kaybetmeyen, fakat en evvel söylenmiş fikri ne ise en sonra yine o fikirde olan, karşısındakinin en ateşli hücumlarına en güzel bir alay gülümsemesiyle karşılık veren Hakkı Efendi ile iki iddiacının arasında kalbinin saflık ve halisliğinden örülmüş bir geçit köprüsü kurmak için terleyen Tevfik Nevzat, bunların karşısında da aşırı bir batıcılık ile her zaman kavgasız olmaktan vazgeçmeyen bir Hâlid Ziya vardır.
Taşrada dergi yayımlamanın, ancak idealistler tarafından bilinen daha nice zorlukları vardır. Bu zorluklara kısa sürelerle tahammül edebilen İzmirli diğer dergiler:1883’te ‘Feyz’, 1884’te ‘Musavver Mehasin’ ve Tulû, 1886’da ‘İtilâ’, 1894’de ‘Osmanlı Terakkî-i Ziraat’, 1897’de ‘Şûle-i Edep’ve ‘Sıhhî Cidal’ ile diğerleri…
1908 yılında, o dönemde Türk toprağı olan Selânik’te ‘Kadın’ adı ile yayınlanmaya başlayan dergi, taşranın zorluklarına 1909 yılındaki 28. sayıya kadar tahammül edebildi. Denize ulaşamadan çölde kaybolan bir nehir idi. Yine 1908 yılında İzmir’de yayını başlatılan ‘Gencine Edep’ isimli dergi de diğerlerinin âkıbetine uğradı.
1910 yılına gelindiğinde Kayseri’de o günün şartları içinde dikkate değer bir dergi olan ‘Erciyes’ Türkçü bir gazeteci olan Yunus Bekir tarafından kültür hayatımıza kazandırıldı. Derginin yayını 1912 yılına kadar devam edebildi.
Takvimlerin 01 Ocak 1978 târihini gösterdiği gün, Kayseri’de ‘Fikir ve Sanat Dergisi’ tanıtımı ve ‘Aylık’ yayın programı ile Erciyes Dergisi, yeniden kültür hayatımıza kazandırıldı. Sâhibi ve Yazı İşleri Müdürü: Kayseri Kültür ve Turizm Derneği adına Âlim Gerçel idi. 25. sayıdan itibaren Sâhibi ve Yazı İşleri Müdürü Murathan Tekstil İthalât-İhracat Ticâret ve Sanayi Limited Şirketi Adına Nevzat Türkten (1928-2017) oldu. Birinci sayıda Genel Yayın Müdürü Âlim Gerçel, ‘Okuyucularla Baş Başa’ köşesinde şöyle diyordu:
‘Erciyes belirli bir gurubun, kişilerin mahsulü olmamıştır. Bundan önceki dönemlerde çıkartılmış olan Erciyes dergilerinden farkı bu olacaktır. Erciyes mevcut boşluğu en iyi şekilde dolduracak, çeşitli konularda yarışmalar, toplantılar, konferanslar, sergiler tertipleyecek ve bunlardan başka genç kabiliyetlerin eğitilmesi, yetiştirilmesi tanıtılması görevlerini de yürütecektir. Kayseri Kültür ve Turizm Derneği’nin bütün imkânlarını seferber edeceği derginin çıkartılmasında hiçbir maddî menfaat ve kazanç düşünülmemiştir. Kültürel hizmetleriyle milletimize faydalı olabilmek en büyük amacımızdır. Temennimiz, Erciyes Dergisi’nin aydın, genç, yaşlı, vatandaşlarımız arasındaki kopukluğun giderilmesinde yardımcı olması, milletimize ve Kayseri’mize hayırlı hizmetler görmesi, Yüce Allah’ın yardımları, siz değerli okuyucularımızın destekleri ile uzun ömürlü olmasıdır.
Eylül 2004’te, Erciyes Aylık Fikir ve Sanat Dergisi’nin 321. sayısı yayınlandı. Kapak hâriç 32 sayfa olarak çıkan bu sayıda yine dolgun bir içerik vardı. Derginin sayfa sayısı, Aralık 2004’te yayınlanan 324. Sayı ile kapak hâriç 40 sayfa oldu.
Erciyes Dergisi, hizmetlerini yalnızca dergi şeklinde sunmakla yetinmedi. 2004 yılında, Prof. Dr. Ali Berat Alptekin tarafından hazırlanan ve Kayseri Valiliği tarafından bastırılan 321 sayılık ‘Bibliyografya’ isimli çalışmayı okuyucularına sundu. Bibliyografya’dan edinilen bilgiye göre 321 sayıda 1260 yazar, araştırmacı ve şairin yazıları ve şiirleri dergide yayınlanmıştır. 40 kadar da çeşitli konularda özel sayılar çıkarılmıştır. Ayrıca 10 adet de bugün mevcudu kalmayan kitap yayınlamıştır. Dergide; Türk dili, Türk târihi, Türk folkloru, Türk edebiyatı, Türk kültürü, Türk düşüncesi… gibi millî kültürümüzün önemli alt dallarını kapsayan araştırma ve derleme yazıları dikkat çekmektedir. Şiire de gerekli ölçüde yer verilmiştir. Ayrıca; biyografiler, kitap tanıtımları da bulunmaktadır.
Millî kültürümüzü taşranın taze ve dinamik kanı ve canlılığı ile ve millî heyecanlarl
Uzun yıllar derginin maddî yükünü üstlenen, mânevî yükünü de Âlim Gerçel ile paylaşan idealist Türk milliyetçisi Nevzat Türkten’in ebedî âleme intikalinden sonra meş’aleyi taşıma görevini Âlim Gerçel üstlendi. Erciyes Dergisi, hiçbir özentisi; vatana, millete, bizi biz yapan millî ve mânevî değerlerimizden başka hiçbir unsurla bağlantısı olmayan, uzman kalemlerden doğru bilgileri okuyucuya ulaştıran, yaşayan Türkçemizle okuyucuya hitap eden dergi olarak örnek alınacak bir yayın organıdır. İtimat telkin eden sâde fakat vakur bir kapak içerisinde, iddiasız gibi görünen sayfalarında güzellikler, iyilikler ve doğru fikirleri sunmaya devam ediyor. Yazılarda dilbilgisi kaideleri ihlali yok, imlâ hatâlarından uzak, yaşayan Türkçe kullanılıyor. Halka yapılan hizmetin Hakk’a yapıldığının şuuru içerisinde çalışan tevâzu âbidesi, örnek insan, aziz ve muhterem dostum Âlim Gerçel’e başarılarının devamını, taşra dergiciliğinin en kıdemlisi sayılabilen Erciyes dergimizin daha nice 500. sayılara ulaşmasını Cenâb-ı Allah’tan niyaz ediyorum.