Yolculukta gemilerin ve trenlerin yanında, uçakların da yer almasıyla, dünyada şehirler arasındaki uzaklık ve yakınlık farkları ortadan kalkmıştır. Gezilen şehirler, içinde yaşanılan şehirler kadar yakınlaşırken, gezilmeyen şehirler de internetle evlere kadar taşınmaktadır. Gezmek, görmek ve tanımak ekonomiye olduğu kadar, kültüre de yeni boyutlar kazandırır. Dünyayı daha iyi bilmek için, daha çok gezmek gerekir.
*
Gezmek öğrenmenin, en hızlı, en etkili yollarından biridir. Bunun için Anadolu’da, “Çok yaşayan değil, çok gezen bilir” ve “Duydukların senin olsun, sen gördüklerini anlat” denilir. Anadolu insanı, her sene uzun ve yorucu, Hac yolculuklarına çıkarak, düşünce ve eylem dünyasını zenginleştirmiştir. O Mekke’yi, Medine’yi, Kudüs’ü, Şam’ı ve Bağdat’ı görerek, tarih içinde binlerce yıl yaşamış kadar, bilgi ve bilgelik kazanmıştır.
*
Gezmek, görmek ve yazmak denilince, yalnızca Türkiye’de değil, bütün dünyada herkesin aklına Gezginlerin Sultanı Evliya Çelebi gelir. Bu yüzden doğumunun dört yüzüncü yılında, Avrupa Konseyi, Evliya Çelebi’yi, “Yirmibirinci Yüzyılda İnsanlığa Yön Veren En Önemli Yirmi Kişiden Biri” olarak ilan etmiştir. Onun anısına Şükrü H. Akalın da “Seyyahı Alem Evliya Çelebi” kitabını hazırlamıştır.
*
Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi Akalın’ın vurguladığı bi: “Yalnızca Türk Edebiyatının değil, bütün dünya gezi edebiyatının en büyük, en kapsamlı, en ilginç gezi kitabıdır.”
O Osmanlı coğrafyasında üç yüze yakın şehirin, tarihlerini, ekonomilerini, mimari eserlerini, insanlarını, dillerini ve geleneklerini, kendine özgü yöntemiyle anlatmıştır. Evliya Çelebi tek başına, insanlığın bilgi ve bilgelik birikimine, önemli katkılar yapan, eşsiz bir medeniyet üniversitesidir.
*
Michael Kiel Evliya Çelebi’nin rehberliğinde, Osmanlı coğrafyasındaki mimari eserlerin envanterinin çıkarılmasında, öncü çalışmalar yapmıştır. Ona göre Evliya Çelebi, kendisinden önceki Doğulu ve Batılı gezginlerden, çok daha dikkatli, çok daha bilgili ve çok düzenlidir. Kiel Balkan şehirlerindeki araştırmalarında, onun verdiği bilgilerin, ne kadar değerli olduğunu görmüştür. Evliya Çelebi arkasında herkese açık muhteşem bir miras bırakmıştır.
*
Dünyada yaşayan en önemli bilim tarihçisi, Batı dünyasındaki bilimsel ve teknolojik gelişmelerin, temellerini Müslümanların çalışmalarının, oluşturduğunu ortaya koyan, Fuat Sezgin, Evliya Çelebi’yi, dünyanın en büyük coğrafyacısı olarak görmekte hiç tereddüt etmez. Evliya Çelebi “Şefaat ya Resulallah”tan önce “Seyahat ya Resulallah” diyen, ömrünün kırk yılını gezilerde geçirerek, dünya kültürüne paha biçilmez katkılarda bulunan, eşsiz bir medeniyet tarihçisidir.
*
Tarihsiz Coğrafya, Coğrafyasız Tarih olmaz. Tarihe ve Coğrafyaya dost olmayanlar, edebiyat ve medeniyet değerlerini, gelecek yüzyıllara taşıyamazlar. Evliya Çelebi hem Tarihe, hem Coğrafyaya, hem de insana sevdalıdır. O dünyayı adım adım dolaşarak, avuçlarının içine almıştır. “Şehirlerin Babası” olarak bildiği, İstanbul’dan başlayan dünya serüveni, “Şehirlerin Anası” gördüğü Kahire’de tamamlanmıştır.
*
Evliya Çelebi'nin anlattığı, bütün şehirlerde makamı vardır. O Anadolu, Almanya, Avusturya, İtalya, Balkanlar, Kafkaslar, Suriye, Irak, Ürdün, Filistin, Hicaz, Mısır, Sudan, Habeşistan ve Kuzey Afrika Ülkelerini şehir şehir gezerek, Türklerin medeniyet dünyasına yaptıkları katkıları, şiirsel diliyle, ayrıntılı olarak ele almış ve anlatmıştır.
*
Büyük rüyaları olmayanların, büyük düşünceleri olmaz. Evliya Çelebi’nin büyüklüğü, bildiği ve gezdiği coğrafyanın büyüklüğünden kaynaklanır.
*
Dünyada hiçbir gezgin, zamanının medeniyet birikimini, bütün boyutlarıyla ortaya koymada, Evliya Çelebi kadar başarılı olmamıştır.