Elisabeth Kübler-Ross 1926 tarihinde İsviçre’de doğmuş ve 2004 yılında ABD’de ölmüştür. Kübler-Ross, üzüntünün beş aşaması (Five Stages of Grief) olarak bilinen modeli geliştirmiştir.
Onun çalışmasına göre, insanlar kendilerini ölüme yaklaştıran veya travma yaratabilecek etkide olan herhangi bir haber aldıklarında şu beş aşamadan geçiyorlar.
1. İnkar 2. Kızgınlık 3. Pazarlık 4. Depresyon 5. Kabullenme
İnkâr aşamasında, genellikle olay veya durum yok sayılır, başa gelmiş kabul edilmez, bir yanlışlık olduğu düşünülür. Hasta önce inkâr eder, asla kabullenmez, kendine yakıştıramaz, hemen başka bir doktora gider.
Kızgınlık aşaması, inkâr aşamasında devreye sokulmayan sorgulamaların devreye girmesi ile başlar, üst üste gelen sorgulamalar neticesinde öfke duyguları vücudu ele geçirir. En bilinen soru “neden ben” sorusudur. Bu aşamada Artı tanı konmuştur ve hasta artık her şeye kızgındır.
Pazarlık aşaması, durumu kabul edilebilir seviyeye indirmek veya çıkarmak için girilen bir safhadır. Hasta "Şu hastalıktan kurtulayım artık kimseye kötü davranmayacağım “ diye pazarlığa girişir.
Bu aşamada kişi bütün durumun bilincindedir. Bu sebeple hayattan soyutlanma, hiçbir şey yapmak istememe, kayıtsızlık hali gibi mutsuzluk belirtileri görülür. İçe kapanma, hayata küsme, normalde yapılan günlük aktivitelerin zevk vermemesi, ölümden korkma gibi bunalımlı günler geçirir.
Kabullenme, en son aşamadır. Durumun hazmedilmesi ve hayatın normal akışına dönmesi durumu gerçekleşir. Hasta artık her şeyi kabullenir, hayata daha pozitif bakmaya başlar. Kalan günleri daha verimli kullanmayı planlar.
Bu aşamada, hasta mutlu da değildir, mutsuz da.
Başa gelen bütün kötü durumlarda verdiğimiz tepkilerin bu aşamalar olduğunu bilen bir insan, bir sonraki kötü haberinde durumu bir an önce kabullenme safhasına ulaştırmaya çalışır.
Her insan, başına olumsuz bir durum geldiğinde bu evrelerden geçer. En uzun süren aşamalar inkâr ve depresyon aşamalarıdır. Kimi insanda aylarca hatta yıllarca sürerken, kimileri bir günden daha kısa bir sürede tüm evreleri tamamlayarak kabule geçebilirler.
Çıkış noktası ölüm olan 5 aşama aslında, ebeveyni boşanan bir çocuk veya acılı bir ayrılık yaşayan âşık gibi aşırı üzüntü ve keder yaşayan insanların geçirdiği süreçler için de geçerlidir.
Yaşanan kayıptan 3-6 ay sonrasında kişinin bu halinde değişim olmuyor ya da daha şiddetli biçimde bu hali yaşıyorsa depresyondan şüphelenmek gerekir. Bu şekilde uzayan süreçler yas kapsamına girmez ve müdahale edilmesi gerekir. Kişi, ölümden birkaç hafta sonra işine veya okuluna geri dönebiliyor, birkaç aya kadar kendi bakımını sağlayabiliyor ve ölümü kabullenebiliyor sorun yoktur.
Kişi bir yıldan sonra hâlâ normal hayata dönemiyor, hayatından hiçbir keyif almıyor, ölen kişi ölmemiş gibi davranıyor, sürekli depresif bir hal içinde kalıyor, iletişim kuramıyor, geçimini işe devamsızlığı yüzünden sağlayamıyor ise bir psikiyatri uzmanından yardım alınması gerekir.
Başımıza gelen çok kötü haberlere, bu aşamalara benzer tepkiler veririz
Kübler-Ross modelini olumsuzluk yaşadığınız durumlarda kullanarak hangi evrede olduğunuzu tespit edebilir ve gerekli tedbirleri alabilirsiniz.